Theo tin ngưỡng dân gian Việt Nam, khi bé vừa tròn 1 tháng sẽ tiến hành tổ chức cúng Mụ để tạ ơn 12 bà Mụ đã nặn nên hình hài và chăm sóc trẻ khi còn trong bụng mẹ.
Người xưa có câu “Trên bà chúa Thiên Thai dưới 12 bà Mụ”. 12 bà Mụ được nhắc đến với tất cả sự tôn kính ở đây đó chính là các bà:1. Mụ bà Trần Tứ Nương, người coi sóc việc sinh nở (chú sanh)2. Mụ bà Vạn Tứ Nương, người coi việc thai nghén (chuyển sanh)3. Mụ bà Lâm Cửu Nương, người coi việc thụ thai (thủ thai)4. Mụ bà Lưu Thất Nương, người nặn hình hài nam, nữ cho đứa bé.5. Mụ bà Lâm Nhất Nương, người coi việc chăm sóc bào thai (an thai)6. Mụ bà Lý Đại Nương, người coi việc chuyển dạ (chuyển sanh)7. Mụ bà Hứa Đại Nương, người coi việc khai hoa nở nhụy (hộ sản)8. Mụ bà Cao Tứ Nương, người coi việc ở cữ (dưỡng sanh)9. Mụ bà Tăng Ngũ Nương, người coi việc chăm sóc trẻ sơ sinh (bảo tống)10. Mụ bà Mã Ngũ Nương, người coi việc ẵm bồng con trẻ (tống tử)11. Mụ bà Trúc Ngũ Nương, người coi việc giữ trẻ (bảo tử)12. Mụ bà Nguyễn Tam Nương, người coi việc chứng kiến và giám sát việc sinh đẻ.
Tùy theo mỗi vùng miền sẽ có những phong tục, cách cúng đầy tháng cho trẻ khác nhau. Nhưng tựu chung, cách sắm lễ vật, nghi thức cúng đầy tháng cho bé đều theo “công thức” sau:
Cách tính ngày cúng đầy tháng cho bé
Theo truyền thống, ngày cúng đầy tháng cho bé được tính theo âm lịch và phụ thuộc vào giới tính trẻ “gái sụt 2, trai sụt 1”. Nếu bé gái, ngày cúng đầy tháng sẽ lùi lại 2 ngày so với ngày sinh (âm lịch), còn bé trai lùi lại một ngày.
Ví dụ: nếu bé sinh vào ngày 28/3 âm lịch thì ngày cúng đầy tháng sẽ là ngày 26/4 âm nếu đó là bé gái. Nếu là bé trai thì ngày cúng đầy tháng sẽ là ngày 27/4 âm.
Giờ cúng Mụ
Lễ cúng đầy tháng cho trẻ thường được cúng vào lúc sáng sớm hoặc chiều tối tùy gia đình.
Theo dân gian từ khi bé ở trong bụng mẹ đến khi sinh ra đều do 12 bà Mụ nặn, chăm sóc, mỗi người đảm nhận một chức năng khác nhau. Do vậy trong lễ đầy tháng ngoài việc tổ chức tiệc mời khách giới thiệu thành viên mới trong nhà, gia chủ còn phải chuẩn bị mâm lễ cúng đầy tháng cho trẻ gồm:
– Lễ vật cúng 12 bà Mụ đầy đủ gồm: + 12 chén chè nhỏ (tùy theo vùng miền: người Nam hay cúng chè đậu nước dừa, người Bắc cúng chè hoa cau, người Huế cúng chè đậu xanh đánh); + 12 đĩa xôi nhỏ (tùy theo vùng miền: người Nam hay cúng xôi gấc, người Bắc cúng xôi vò, người Huế cúng xôi đậu xanh cà); + 12 chén cháo nhỏ; + Các loại bánh dành cho trẻ con xếp thành 12 đĩa; + 2kg thịt quay + bánh hỏi chia làm 12 đĩa + 12 ly rượu nhỏ. Hoặc không có thể thay bằng 12 trứng vịt + 12 ly nước nhỏ; – Lễ vật cúng kính Đức ông và 3 đức thầy (gồm thánh sư, tổ sư và tiên sư có chức năng truyền dạy nghề nghiệp chứ không phải 13 đức thầy như nhiều người lầm tưởng): + 1 con gà luộc tréo cánh; + 1 tô cháo lớn, + 1 tô chè lớn; + 3 đĩa xôi lớn, + 1 miếng thịt quay, một đĩa hoa quả (5 loại quả bất kỳ), trầu cau, rượu và đồ hàng mã (giấy tiền). – Cùng với các lễ vật này còn có thêm một bình hoa, trà, hương, đèn, nước, gạo, muối, muỗng và không thể thiếu một đôi đũa hoa.
Cách sắp bàn cúng Mụ
Đồ lễ cúng đầy tháng cho trẻ sẽ được xếp trên hai bàn: một bàn nhỏ xếp phía trên để bày lễ vật cúng kính Đức ông. Bàn lớn còn lại bày lễ vật cúng kính 12 bà Mụ. 2 bàn trên và bàn dưới cách nhau 10 phân.
Mâm cúng được sắp xếp theo nguyên tắc “Đông bình Tây quả” tức là ở phía đông đặt bình bông còn phía tây đặt lễ vật. Lưu ý, các mâm này phải được bài trí thật cân đối và đầy đủ các lễ vật đã nêu.
Các nghi lễ cúng đầy tháng cho bé
Cách cúng và khấn
Sau khi đặt hết lễ vật lên trên bàn cúng, người lớn trong gia đình, dòng họ có thể là ông, bà, bố, mẹ sẽ đại diện một người thực hiện nghi lễ thắp nhang và khấn.
Bài khấn cúng đầy tháng cho bé:
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô Đại Bi Quan Thế Âm Bồ tát
– Con lạy Đệ nhất Thiên tỷ đại tiên chúa
– Con kính lạy Đệ nhị Thiên đế đại tiên chúa
– Con kính lạy Đệ tam Thiên Mụ đại tiên chúa
– Con kính lạy Tam thập lục cung chư vị Tiên Nương
Hôm nay là ngày ….. tháng ….. năm ……
Vợ chồng con là ……… sinh được con (trai, gái) đặt tên là ……
Chúng con ngụ tại …………
Nay nhân ngày đầy tháng chúng con thành tâm sửa biện hương hoa lễ vật và các thứ cúng dâng bày lên trước án, trước bàn toạ chư vị Tôn thần kính cẩn tâu trình:
Nhờ ơn thập phương chư Phật, chư vị Thánh hiền, chư vị Tiên Bà, các đấng Thần linh, Thổ công địa mạch, Thổ địa chính thần, Tiên tổ nội ngoại, cho con sinh ra cháu, tên ………… sinh ngày …… được mẹ tròn, con vuông.
Cúi xin chư vị tiên Bà, chư vị Tôn thần giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành thụ hưởng lễ vật , phù hộ độ trì, vuốt ve che chở cho cháu được ăn ngon, ngủ yên, hay ăn chóng lớn, vô bệnh vô tật, vô ương, vô hạn, vô ách, phù hộ cho cháu bé được tươi đẹp, thông minh, sáng láng, thân mệnh bình yên, cường tráng, kiếp kiếp được hưởng vinh hoa phú quý. Gia đình con được phúc thọ an khang, nhân lành nảy nở, nghiệp dữ tiêu tan, bốn mùa không hạn ách nghĩ lo.
Xin thành tâm đỉnh lễ, cúi xin được chứng giám lòng thành.
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Nghi thức khai hoa
Sau nghi thức cúng là nghi thức khai hoa, dân gian còn gọi là “bắt miếng”. Đứa trẻ (trai hay gái) được đặt trên bà, người cúng rót trà thắp hương và xin phép bắt miếng sau đó bồng đứa trẻ trên tay, đồng thời cầm một cành hoa quơ qua quơ lại miệng bé và đọc những lời cầu chúc mang ý nghĩa tốt đẹp:
“Mở miệng ra cho có bông, có hoa,Mở miệng ra cho kẻ thương, người nhớ,Mở miệng ra cho có bạc, có tiền,Mở miệng ra cho xóm giềng quý mến…”
Đồng thời bé gái sẽ được dùng cuống trầu vẽ chân mày cho bé, nếu là bé gái. Hình thức này giống như cách “làm phép” với mong muốn sau này con gái lớn lên sẽ dịu dàng, xinh đẹp như hoa. Kết thúc nghi thức cúng, mọi người cùng gửi đến bé những điều tốt đẹp nhất Sau tất cả các nghi thức trên người thân, họ hàng, các vị khách tham dự tiệc tùng sẽ ẵm bồng bé và gửi những lời chúc mọi điều tốt lành + lì xì đến bé.