I. Ý nghĩa của việc cúng giỗ?
Từ xa xưa đến nay, cúng giỗ là một nét văn hóa trong phong tục thờ cúng tổ tiên của người Á đông. Tục cúng giỗ được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, không ai được quên và không thể không làm. Ngày cúng giỗ được xem là ngày thể hiện tấm lòng thương xót, tưởng nhớ của người còn sống gửi đến người đã khuất.
Cho nên, đây cũng là dịp để con cháu tụ tập, sum vầy bên nhau, giúp gắn kết tình cảm gia đình, anh em, dòng họ, đồng nghiệp. Vì thế, dù có điều kiện hay không, làm giỗ lớn hay nhỏ cũng được, nhưng tuyệt đối bạn không được quên ngày làm giỗ. Và để ngày giỗ được trọn vẹn, chu đáo, không sai sót gì thì mọi người trong đại gia đình thường ngồi họp bàn với nhau về những công việc cần làm, thực đơn mâm cơm cúng giỗ trước đó một ngày.
II. Những ngày quan trọng cần nhớ khi cúng giỗ 1/ Giỗ đầu
Giỗ Đầu gọi là Tiểu Tường (chữ Hán: 小祥), là ngày giỗ đầu tiên sau ngày người mất đúng một năm, nằm trong thời kỳ tang, là một ngày giỗ vẫn còn bi ai, sầu thảm. Thời gian một năm vẫn chưa đủ để làm khuây khỏa những nỗi đau buồn, xót xa tủi hận trong lòng của những người thân. Trong ngày Giỗ Đầu, người ta thường tổ chức trang nghiêm không kém gì so với ngày để tang năm trước, con cháu vẫn mặc đồ tang phục. Lúc tế lễ và khấn Gia tiên, những người thân thiết của người quá cỗ cũng khóc giống như ngày đưa tang ở năm trước. Nhà có điều kiện thì có thể thuê cả đội kèn trống nữa.
2/ Giỗ hết
Giỗ Hết gọi là Đại Tường (chữ Hán: 大祥), là ngày giỗ sau ngày người mất hai năm, vẫn nằm trong thời kỳ tang. Thời gian hai năm cũng vẫn chưa đủ để hàn gắn những vết thương trong lòng những người còn sống. Trong lễ này, người ta vẫn tổ chức trang nghiêm. Lúc tế lễ người được giỗ và Gia tiên, con cháu vẫn mặc đồ tang phục và vẫn khóc giống như Giỗ Đầu và ngày đưa tang, vẫn bi ai sầu thảm chẳng kém gì Giỗ Đầu. Nhà có điều kiện thì có thể thuê cả đội kèn trống nữa.
3/ Giỗ thường
Giỗ Thường còn gọi là ngày Cát Kỵ (chữ Hán: 吉忌), là ngày giỗ sau ngày người mất từ ba năm trở đi. Cát kỵ nghĩa là Giỗ lành. Trong lễ giỗ này, con cháu chỉ mặc đồ thường phục, không khóc như ngày đưa ma nữa, không còn cảnh bi ai, sầu thảm, là dịp để con cháu người quá cố sum họp để tưởng nhớ người đã khuất và diện mời khách không còn rộng rãi như hai lễ Tiểu Tường và Đại Tường. Ngày giỗ thường được duy trì đến hết năm đời. Đến sau năm đời, vong linh người quá cố được siêu thoát, đầu thai hóa kiếp trở lại nên không cần thiết phải cúng giỗ nữa mà nạp chung vào kỳ xuân tế.
III. Mâm cơm cúng giỗ cần những gì? 1. Mâm cơm cúng giỗ miền Nam
Dịp cúng giỗ tổ tiên, chẳng ai hiểu rõ ông bà thời xa xưa khi vào Nam thích ăn món gì, chế biến các vật tư ra sao, nhưng tùy hoàn cảnh mà có bốn món : Hầm, Thịt luộc, Xào, Kho. Nên hiểu không phải là dâng cúng cho cha mẹ đã quá cố nhưng là cho tổ tiên đời ông cố của gia chủ, hiểu ngầm rằng những bà con xa gần thời xa xưa cũng được tham dự, vì vậy, nếu cúng 3 mâm ở 3 bàn thờ (giữa, bên trái, bên mặt), hoặc 1 bàn thờ, thì thức ăn phải giống nhau.
Món kho thường là thịt heo, cá lóc, kho với nước dừa để gợi phong vị miền Nam.
Món thịt luộc là thịt ba chỉ, xắt mỏng.
Món hầm, tức là thịt heo hầm, thường là giò heo hầm măng tre Mạnh Tông, loại măng ngon nhất của Nam Bộ (gợi tích ông Mạnh Tông trong nhị thập tứ hiếu).
Xào là món thịt bị câu thúc về hình thức: xào chua, xào mặn, với rau cải đồ lòng, hoặc tôm, gần như tuyệt đối không dùng thịt rừng.
2. Mâm cơm cúng ngày giỗ miền Bắc
Với mâm cỗ giỗ truyền thống miền bắc thì đây gần như là tất cả các món bạn có thể gặp trên hầu hết mâm cỗ ở các gia đình miền bắc từ xưa đến nay:
Cơm trắng, Xôi gấc (ăn kèm với giò, chả)
Xôi vò, chè đường
Một con cua và một quả trứng bày chung trên một đĩa
Bánh dầy đậu
Chả quế
Thịt quay, Bê thui (chấm tương gừng)
Giò lụa hay giò bò thì là, Giò thủ, Giò bì
Thịt kho tầu
Chân giò (giò heo) hầm măng khô, mộc nhĩ
Chả giò cua bể + bún
Gà quay hay gà luộc (chặt miếng, sắp vào một chiếc đĩa sâu, những miếng đẹp và có da thì nằm sát đáy đĩa, rồi úp ngược đĩa gà này vào một chiếc đĩa trảng khác, cho ngon mắt)
Thịt đông, dưa chua (nếu cúng giỗ vào mùa lạnh)
Nem dê (làm bằng thịt bò nhưng gọi là nem dê)
Tôm sú hay tôm càng rim
Tôm thịt xào nấm đông cô, đậu ve, cà rốt, su hào
Lươn om với bắp chuối bào
Nộm măng (+ tôm, thịt, khế thái dọc, mè rang)
Miến xào lòng gà (+ mộc nhĩ)
Món bóng cá nhồi giò sống hay bóng lợn (canh bóng, nấu với rau củ, nấm, mộc nhĩ)
Xà lách búp, cà chua, dưa deo (chấm nước tôm rim)
3. Mâm cơm cúng giỗ miền Trung
Người miền Trung nổi tiếng cầu kỳ trong các món ăn, nhất là Huế có sự ảnh hưởng lớn từ cung đình Huế từ các triều đại xưa. Do đó món ăn cũng có phần cầu kỳ không kém khi làm mâm cúng giỗ. Các món cúng sẽ được phân ra làm 04 loại là: món xào, món canh, món ăn từ thịt, món từ tôm cá:
Thịt vịt luộc chấm nước mắm gừng
Thịt gà bóp với rau răm tiêu muối
Thịt heo luộc với mắm tôm, kèm với rau sống, vã xắt lát
Thịt heo quay
Thịt gà ru ty
Thịt bò nướng
Thịt heo kho rim
Thịt heo kho nước với sã và đậu phụng
Bánh tráng ram ( người Nam gọi là chả giò, loại bánh trán cuốn thịt băm rồi chiên dầu ăn cho vàng)
Nem chả
Cá chiên khúc
Cá thu hay cá to chặt khúc kho nước
Tôm rim hay tôm rang
Vã trộn với tôm
Canh ổ khoa nhồi thịt
Canh bún nổi giò heo hay nấu với lòng gà, vịt
Canh củ hầm thịt bò
Thường là món củ hay légume xào với thịt heo nạc, có khi thịt bò hay tôm
Đậu cô ve, Su
Xà lách bóp thịt bò với dầu dấm
Đậu trắng, Khoai tây chiên
Món khoai Tây, với hành Tây nấu với thịt gà hay bò theo kiểu Ấn Độ gọi là món Ca ry.(người ta thường ăn với bánh mì)
IV. Những món ăn thường gặp khi cúng giỗ 1. Nem rán kiểu Bắc. 2. Nộm gà xé phay
Nộm là món ăn giúp cho khách khứa của bạn cảm thấy đỡ ngán khi ăn quá nhiều các món dầu mỡ. Và món nộm gà xé phay sẽ là món không chê vào đâu được với vị chua chua, ngọt ngọt, bùi bùi vô cùng dễ ăn.
3. Canh gà với hạt sen
Thay vì bạn sẽ nấu canh măng, canh khoai như trước đây, bạn có thể nấu món canh hạt sen. Cách làm món canh gà hạt sen vô cùng đơn giản. Bạn chỉ cần chuẩn bị sen tươi, ngâm đến khi nó mềm là cho hạt sen vào nồi nước ninh gà cùng một số nguyên liệu khác là được. Đây là món ăn có vị hơi thanh thanh rất thích hợp để nấu vào mùa hè đó.
4. Gà nướng xốt mayonaise
Món thịt gà trước đây thay vì luộc, rán. Bạn có thể chế biến theo kiểu khác để bàn cỗ nhà bạn trở lên sang trọng, đẹp mắt hơn. Và món gà nước xốt mayonaise sẽ giúp bạn làm điều đó.
5. Gỏi cuốn
Gỏi cuốn là một trong những món được người miền Nam cực kỳ yêu thích. Đây là món ăn rất thích hợp để làm vào những ngày nóng để đãi khách.
6. Gà 3 món 7. Món nướng
Những món thịt heo được tẩm gia vị rồi nước dưới bếp than hồng thơm phức sẽ khiến ai nhìn thôi cũng phải chảy cả nước dãi rồi. Món thịt heo sau khi được nướng cho lên đĩa rau mùi rồi ăn cùng với nước chấm và rau thơm sẽ là món ăn để đãi tiệc vừa dễ làm mà lại không tốn thời gian.
Ngoài ra, ngoài thịt heo, bạn có thể nướng thịt gà, thịt bò cuộn với kim chi hay các đồ hải sản nhưu tôm, cua…đều là món nướng ngon tuyệt.
8. Các món xôi
Như là linh hồn của bàn tiệc, xôi là món ăn không thể thiếu trong những bữa tiệc đám giỗ. Xôi có rất nhiều loại, bạn có thể làm xôi gấc, xôi đỗ đen, xôi lạc, xôi đỗ xanh….mỗi món lại có hương vị đặc trưng riêng. Tuy nhiên, Mâm Cơm Việt khuyên bạn nên nấu xôi lạc hoặc xôi đỗ xanh vì đây là hai món đơn giản, dễ làm mà được rất nhiều người lựa chọn để nấu.
9. Món tráng miệng
Khi nhắc đến món tráng miệng thì có lẽ ai cũng sẽ nghĩ đến những món hoa quả. Món tráng miệng thường được làm trong đãi tiệc đám giỗ đó chính là món dưa hấu và quýt Mĩ. Đây là hay món có thể ăn được cả vào mùa hè và mùa đông. Tuy nhiên, bạn cũng có thể nấu các món như chè, sữa chua, thách hay các món bánh tâm có vị thanh nhẹ như bánh đậu, bánh pudding…vv.
V. Gợi ý thực đơn làm mâm cơm cúng giỗ dễ làm Thực đơn 1
Gỏi gà xé phay.
Cháo gà
Giò heo muối chiên giòn ăn với kim chi.
Miến xào.
Thịt bì xào hành tây.
Thực đơn 2
Nộm rau củ.
Xôi lạc.
Thịt gà luộc.
Canh xương nấu măng.
Nộm đu đủ.
Tôm tẩm bột chiên xù.
Thực đơn 3 Thực đơn 4
Canh gà nấu ngô.
Thịt gà luộc.
Tôm chiên giòn.
Miến trộn kiểu Thái.
Canh thập cẩm.
Xôi vò.
Hoa quả tráng miệng.
Thực đơn 5
Xôi gấc.
Canh măng nấu xương.
Chả cá.
Cá nướng.
Mực chiên giòn.
Chân giò hun khói.
Thịt thỏ xào xả.
Thịt gà luộc.
Món tráng miệng.
Thực đơn 6
Xôi đỗ xanh.
Thịt gà luộc.
Nộm đu đủ.
Vịt om sấu.
Thịt bò xào hành tây.
Miến xào mực.
Bò lúc lắc chiên khoai tây.
Nấm xào rau cải.
Hoa quả tráng miệng.
Thực đơn mâm cỗ 7
Xôi vò chè đường: cúng chay sau đó là ăn tráng miệng
Gà hấp muối
Nước hấp gà thì nấu súp ngô nấm
Sườn ram chua ngọt (rưới sốt tiêu cho lạ miệng)
Nước ninh sườn thì nấu bóng thả mọc
Miến trộn tôm thịt
Tôm chiên xù (bột bao trộn vừng cho thơm)
Cải chíp xào nấm.
Thực đơn 8
Gà luộc hoặc gà quay
Tôm hấp, chả mực, vịt hầm
Xào thập cẩm, hoa bí xào, hoa thiên lý xào
Bún cuốn tôm thịt, nem
Canh măng, canh thiên lý.
Canh miến
Xôi vò, bánh bột lọc, bánh tẻ
Hoa quả tráng miệng.
VI. Những kiêng kị khi làm mâm cơm cúng giỗ
Khi làm mâm cơm cúng giỗ cho người đã khuất nên tránh chọn món kiêng kỵ. Và những món mà người trên không thích ăn ngày còn sống.
Tuyệt đối không nêm nếm thức ăn, ăn thử các món để làm cơm cúng gia tiên.
Trên mâm cơm cúng giỗ, không đặt những món gỏi, sống hay có mùi tanh.
Không lên mâm cúng các món từ cá mè, cá sông.
Mâm cơm cúng giỗ phải được đặt riêng, bày trên những bát đĩa, đĩa mới. Nếu có bộ bát đũa riêng cho việc cúng bái càng tốt. Tránh dùng chung với chén đũa thừa ngày sử dụng.
Không sử dụng đồ đóng hộp, các món ăn đặt sẵn ngoài nhà hàng để vào mâm cúng giỗ.
VII. Bài văn khấn trong ngày cũng giỗ như thế nào ?
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
Con kính lạy Đức Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
Con kính lạy ngài Đông Trù Tư mệnh Táo phủ Thần Quân.
Con kính lạy các ngài Thần linh, Thổ địa cai quản trong xứ này.
Con kính lạy Tổ Tiên nội ngoại họ………………………………………………….
Tín chủ (chúng) con là……………………………………Tuổi………………………
Ngụ tại………………………………………………………………………………….
Hôm nay là ngày ………tháng ………năm…………………………(Âm lịch).
Là chính ngày Cát Kỵ của……………………………………………………………
Thiết nghĩ…………………. vắng xa trần thế, không thấy âm dung.
Năm qua tháng lại ngày húy lâm. Ơn võng cực xem bằng trời biển, nghĩa sinh thành không lúc nào quên. Càng nhớ công ơn gây cơ tạo nghiệp bao nhiêu, càng cảm thâm tình, không bề dãi tỏ. Ngày Cát Kỵ, hôm nay chúng con và toàn gia con cháu thành tâm sắm lễ, quả cau, lá trầu, hương hoa trà quả, thắp nén tâm hương dâng lên trước án thành khẩn kính mời…………………………………………………………
Mất ngày ……..tháng…….năm…………………………(Âm lịch).
Mộ phần táng tại…………………………………………………………………
Cúi xin linh thiêng giáng về linh sàng, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, độ cho con cháu an ninh khang thái, vạn sự tốt lành, gia cảnh hưng long thịnh vượng.
Con lại xin kính mời các vị Tổ Tiên nội ngoại, Tổ Khảo, Tổ Tỷ, Bá Thúc, Huynh Đệ, Cô Di, Tỷ Muội và toàn thể các Hương hồn gia tiên đồng lai hâm hưởng.
Tín chủ con lại xin kính mời ngài Thổ Công, Táo Quân và chư vị Linh thần đồng lai giám cách thượng hưởng.
Tín chủ lại mời các vị vong linh Tiền chủ, Hậu chủ nhà này, đất này cùng tới hâm hưởng.
Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin được phù hộ độ trì.
Phục duy cẩn cáo!