Theo quan niệm dân gian, ngày mùng 10 tháng Giêng âm lịch là ngày vía Thần Tài. Vào đúng ngày này nhiều người dân Việt Nam (đặc biệt là những người làm ăn, kinh doanh, buôn bán) thường đổ xô đi mua vàng về cúng lễ để với hy vọng cả năm sẽ gặp nhiều may mắn, phát tài phát lộc.
Chính bởi vậy, ngày vía thần tài mồng 10 Tết âm lịch cũng là ngày giá vàng thường tăng lên rất cao, là ngày hốt bạc của các công ty kinh doanh vàng. Trong khi người mua vàng thì lỗ nặng chỉ trong thời gian ngắn. Có những lúc vàng vừa mới mua buổi sáng thì tới chiều mỗi lượng vàng đã bị lỗ tới hàng triệu. Ngoài ra, nhiều người còn mua phải vàng rởm, vàng kém chất lượng. Tại sao người dân mặc dù biết nhưng vẫn chấp nhận rủi ro như vậy?
Nguồn gốc ngày vía Thần Tài
Theo truyền thuyết từ xưa, Thần Tài là vị thần sống trên trời, trong một lần xuống dưới hạ giới do uống rượu say, đầu va vào đá nên không nhớ mình là ai. Trong quá trình lưu lạc dưới nhân gian, quần áo Thần Tài mặc trên người bị người dân đem đi bán.
Khi Thần Tài đi lang thang ăn xin thì được một cửa hàng bán gà, vịt mời Thần Tài ăn, từ đó cửa hàng này đông nghịt khách hàng. Một thời gian sau, do chủ nhà thấy Thần Tài không làm gì, ăn bốc nên không cho ở nữa, từ đó cửa hàng đó làm ăn sa sút, vắng khách. Thấy vậy, nhiều người kinh doanh khác đến mời Thần Tài về, đưa đi mua quần áo mới để mặc. Nhưng Thần Tài tìm đến đúng cửa hàng đã mua lại quần áo lúc trước rồi mặc quần áo, đội mũ bay về trời. Đó là ngày mồng 10 tháng Giêng âm lịch. Từ đó đến nay, cứ vào ngày này hàng năm, mọi người (đặc biệt là các gia đình kinh doanh, buôn bán) thường sắm đồ về cúng Thần Tài.
Các bạn có thể xem đầy đủ tại bài viết này: Thần tài là ai?
Người Việt còn quan niệm rằng mang tiền đi mua vàng trong ngày vía Thần Tài sẽ nhận được nhiều may mắn, công việc hanh thông, đắc tài đắc lộc, tiền bạc rủng rỉnh cả năm. Do vậy, cứ vào ngày mùng 10 tháng Giêng âm lịch hằng năm, không khó để nhìn thấy cảnh tượng tại các cửa hàng kinh doanh vàng có hàng trăm người dân xếp hàng từ sáng sớm để chờ mua vàng cầu may trong ngày “Vía Thần Tài”.
Ý nghĩa ngày vía Thần Tài
Việc mua vàng ngày Vía Thần Tài mang ý nghĩa tâm linh rất lớn đối với những người làm ăn buôn bán. Có trường hợp nhiều người tích góp tiền cả năm chỉ để mua vàng vào ngày này. Đây không chỉ là ngày cảm ơn Thần Tài đã phù hộ cả 1 năm qua mà còn là ngày mong đổi vía, lấy vía của Thần Tài để phù hộ cho gia chủ 1 năm mới ăn lên làm ra.
Đầu năm, hầu hết các gia đình người Việt đều có lễ đón Thần Tài theo phong tục dân gian cho rằng đầu năm cần chào đón Thần Tài từ thiên đình về hạ giới. Lịch trình cụ thể là mùng 2 làm lễ đón Hỷ thần (thần may mắn, hạnh phúc), mùng 3 đón Tài thần (thần tài lộc), mùng 4 đón tiếp các vị thần khác từ thiên đình về hạ giới, mùng 5 là ngày phá trừ, dỡ bỏ đồ cúng. Riêng với các cửa hàng kinh doanh thì cúng Thần Tài hàng ngày.
Cũng theo nhiều quan niệm, việc mua vàng ngày vía Thần Tài không phải tùy tiện mà phải dựa vào tâm nguyện của người mua để lựa chọn lượng vàng cho phù hợp. Ví dụ, để cầu Tài nên mua 5 chỉ vàng, cầu Phát mua 2 chỉ và cầu Lộc mua 1 chỉ…
Mặt khác, không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà việc mua vàng đầu năm cũng được coi là một hình thức tiết kiệm của người Việt Nam. Trong tâm lý, thói quen của người Việt thì vàng vẫn được coi là kênh đầu tư và “giữ tiền” an toàn nhất. Hầu như trong mỗi gia đình được coi là đủ điều kiện thì đều có một vài chỉ vàng “giắt lưng” đề phòng khi cần chi tiêu.
Mặt trái của tín ngưỡng này
Vì quan niệm mua vàng ngày vía Thần Tài sẽ mang lại may mắn, nên chuyện đắt-rẻ, lỗ-lãi đã không còn quan trọng nữa. Lợi dụng tâm lý này, giới kinh doanh có thể “thổi giá” vàng lên rất cao để kiếm lãi.
Nếu tâm linh thì đừng ăn lãi
Theo chúng tôi Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính), đó chính là “chiêu” trục lợi ngày Thần Tài của giới đầu cơ. Bởi vì tín ngưỡng cúng Thần Tài xuất phát từ Trung Quốc. Đặc biệt là những người kinh doanh, họ quan tâm hơn vì theo quan niệm mua vàng trong ngày Thần Tài sẽ có lộc, tài. Xu hướng này lan tỏa đến tất cả mọi người.
Trước đây tục mua vàng trong ngày vía Thần tài chỉ lan truyền trong một bộ phận nhỏ thương nhân, giới kinh doanh, buôn bán người Việt gốc Hoa. Nhưng giờ có cả các đối tượng khác như công chức, dân văn phòng,… cũng mua vàng vào ngày vía Thần tài để cầu may, cầu tài lộc đầu năm.
Vì điều đó, năm nào vào ngày mùng 10 tháng Giêng giá vàng cũng “nhảy múa” theo chiều hướng giá bán ra tăng còn mua vào giảm, giá thường tăng cao so với những ngày trước đó. Câu hỏi đặt ra, sức cầu ngày Thần Tài có tăng, nhưng liệu có đến mức tác động mạnh khiến giá vàng tăng vọt, hay có chuyện tạo khan hiếm giả để đẩy giá vàng lên cao, nhằm kiếm lời của giới kinh doanh vàng?
PGS.TS Ngô Trí Long cũng cho rằng, đối với dân buôn vàng, ngày mùng 10 tháng Giêng là ngày kiếm lời nhất trong năm. Dân đầu cơ thường chuẩn bị vàng từ nhiều tháng trước để tung ra bán vào ngày này. Chẳng qua do tâm linh nên người dân mới đổ xô đi mua như vậy.
“Nhưng tu tại tâm chứ không phải tu tại miệng. Ở hiền thì sẽ gặp lành. Nếu buôn bán mà lừa lọc, không giữ chữ tín thì chẳng thánh thần nào cứu được. Nếu ai mua vàng cũng được may mắn thì có lẽ đất nước chúng ta sẽ chẳng có ai làm ăn thua lỗ, chẳng doanh nghiệp nào lâm cảnh phá sản, rủi ro. Quan điểm cá nhân của tôi là không nên đi mua vàng ngày này để đầu cơ. Nếu đi mua theo phong trào, chạy theo tâm lý đám đông, vì yếu tố tâm linh thì cứ mua và chấp nhận lỗ, rồi tạo cơ hội để giới kinh doanh vàng kiếm lời”.
Cũng theo chuyên gia kinh tế này, chính những nhà đầu cơ, kinh doanh lợi dụng, khuếch trương ngày Thần Tài mua vàng sẽ may mắn để đánh vào tâm lý người dân. Họ lợi dụng yếu tố tâm linh để tung hàng, bán kiếm lời.
“Nếu tâm linh thì đừng kiếm lãi vào những ngày này nữa. Hãy bán với giá bình thường thôi, chứ đừng thổi giá tăng cao” – chúng tôi Ngô Trí Long chia sẻ.
Mua tranh bán cướp thì không thể mang lại may mắn
Các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng: Không có sách vở nào ghi lại ngày 10 Tết là ngày vía Thần Tài. Cũng không có cơ sở nào chứng minh mua vàng vào ngày đó sẽ đem lại may mắn.
Thế nhưng không hiểu sao người ta vẫn ào ào chen nhau, “hành xác” để mua vàng vào ngày Thần Tài, chỉ theo lời đồn đại và cách ứng xử mang tính chất “trào lưu”. Có người cho rằng đó là một biểu hiện của mê tín, nghĩa là niềm tin mù quáng, quá mức, dẫn đến hành động thiếu suy xét, thái quá và gây nhiều hệ lụy.
Đằng sau lối ứng xử ấy, cho thấy cả xã hội đang quay cuồng với đồng tiền. Đồng tiền lên ngôi, ngự trị, lấn át các giá trị xã hội, đạo đức, nhân văn. Nhiều người không cần che giấu tâm trạng “khát tiền”, thèm tiền và sẵn sàng làm tất cả, bất chấp pháp luật, đạo lý… để có được nhiều tiền.
Làm gì có ông Thần Tài nào, có thể đem lại may mắn, tiền bạc cho những người kinh doanh, nếu họ làm ăn chụp giật, buôn gian bán lận, bất chấp lương tri, đạo lý như bán thực phẩm bẩn, ôi thiu, hàng gian, hàng giả?
Người Trung Quốc không đi mua vàng
Mặc dù tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài xuất phát từ văn hoá Trung Hoa nhưng ở Trung Quốc tuyệt nhiên không có cảnh người dân đổ xô đi mua vàng cầu may ngày Thần Tài. Thay vào đó, các cửa hàng thường tổ chức mở cửa, phát phiếu lì xì cho khách hàng.
Theo kênh CNTV của Trung Quốc, với người dân nước này, mùng 5 Tết hàng năm được xem là ngày sinh nhật của Thần Tài. Người dân sẽ dậy sớm dọn dẹp nhà cửa và đốt pháo hoa để tạm biệt năm cũ, nghênh đón Thần Tài. Họ cũng bày lễ, đốt nhang, cúng bái, cầu cho công việc thuận lợi.
Những vùng miền tại Trung Quốc cũng có những tập tục khác nhau vào ngày này. Người miền Bắc thường ăn sủi cảo, còn người miền Nam ăn đậu phụ. Những người kinh doanh thường tổ chức khai trương, phát lì xì cho nhân viên. Họ cũng đặt một mâm gồm trái cây, hoa, kẹo, trà, đèn cầy và động vật nguyên con (như vịt quay, heo quay), hải sản (tôm, cua) ngay giữa lối vào cửa hàng. Người ta cũng đặt bao lì xì đỏ có tiền bên trong vào tượng thần tài để lấy may.
Cúng ngày vía Thần Tài như thế nào cho đúng?
Cầu may mà mua vàng lấy lỗ thì may lại hóa thành rủi. Việc mua vàng cầu lộc nhưng lại mua với niềm tin mơ hồ thì chắc chắn dẫn đến thiệt hại về mặt tiền bạc. Mở đầu năm mới đã bị thiệt hại kinh tế thì sao gọi là Lộc được?
Do đó chúng ta không nhất thiết phải mua vàng trong ngày Thần Tài. Người dân (đặc biệt là những ai kinh doanh) chỉ nên dọn dẹp bàn thờ Thần Tài cho thông thoáng, sạch sẽ. Sau đó chuẩn bị mâm cỗ cúng và mua một thỏi bạc hoặc lấy một đồng tiền mới cho vào lọ (hoặc tủ) cất giữ, với mong muốn cả năm nhận được tài lộc.
Nếu các bạn có mua vàng cầu may dịp đầu năm thì cũng là một nét văn hóa tín ngưỡng, tuy nhiên không nên mua nhiều. Hoặc có thể chọn những sản phẩm hợp tuổi, hợp mệnh với mình thay cho vàng.
Lễ vật cúng Thần Tài – Thổ Địa
Khi sắm lễ cúng Thần Tài, mọi người nên sắm vừa phải, không nhất thiết phải xa xỉ lãng phí mới thể hiện được lòng thành tâm. Lễ vật thường mua:
1 bình hoa
1 con tôm
1 con cá lóc nướng
1 con cua
1 miếng heo quay
1 bộ giấy tiền vàng mã
1 đĩa ngũ quả
Chum rượu để cúng lấy vía Thần Tài cầu xin cho năm mới làm ăn phát đạt.
Đồ cúng thường là các món ăn ngon như heo vịt quay, gà, hoa quả, nước uống hàng ngày… vì dân gian truyền rằng, Thần Tài rất thích món cua biển và heo quay, chuối chín vàng.
Riêng hoa cúng Thần Tài, không nên dùng hoa giả, cần mua hoa tươi, có nụ, có hương thơm càng tốt. Quả cũng không nên dùng quả nhựa, quả nhân tạo không ăn được. Nên cúng Thần Tài bằng quả tươi, ngon. Trong các loại trái cây, người ta chọn quả có tên, màu may mắn, ví dụ quýt (vì tiếng Hoa đọc là cát trong cát tường như ý), thanh long đỏ, dưa hấu đỏ, táo, lê, chuối,… để được may mắn cả năm.
Ngoài ra, dân gian còn có tục mua vàng đặt lên bàn thờ lúc cúng để xin lộc Thần tài, cúng xong mang trên người sẽ được may mắn quanh năm. Có nơi đồ cúng còn có xôi và chè trôi nước để làm ăn, buôn bán trôi chảy.
Mâm cúng ngày vía Thần Tài nên đặt trong nhà. Nhiều người có thói quen đặt mâm cúng trước cửa hay ngoài sân hoặc ban công là không nên vì dân gian quan niệm như vậy sẽ bị vong lang thang phá phách.
Giờ cúng
Một số chuyên gia phong thủy cho rằng nên thắp hương Thần tài vào buổi sáng lúc 7 – 9h (giờ Thìn) là đẹp nhất. Không cúng lúc 12 giờ trưa vì đây là giờ âm.
Văn khấn ngày vía Thần Tài
Nam mô a di Đà Phật! Nam mô a di Đà Phật! Nam mô a di Đà Phật!
– Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư phật mười phương. – Kính lạy ngài Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần. – Con kính lạy ngày Đông Trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân. – Con kính lạy Thần tài vị tiền. – Con kính lạy các ngài Thần linh, Thổ địa cai quản trong xứ này.
Tín chủ con là…… Ngụ tại…… Hôm nay là ngày……tháng……năm……
Tín chủ thành tâm sửa biện, hương hoa, lễ vật, kim ngân, trà quả và các thứ cúng dâng, bày ra trước án kính mời ngài Thần Tài vị tiền.
Cúi xin Thần Tài thương xót tín chủ, giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật phù trì tín chủ chúng con an ninh khang thái, vạn sự tốt lành, gia đạo hưng long thịnh vượng, lộc tài tăng tiến, tâm đạo mở mang, sở cầu tất ứng, sở nguyện tòng tâm.
Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ cúi xin được phù hộ độ trì.
Nam mô a di Đà Phật! Nam mô a di Đà Phật! Nam mô a di Đà Phật!
Để cung thỉnh thần tài về, mọi nhà khi hành lễ nên đọc to bài văn khấn trong ngày cúng vía thần tài để mọi việc được hanh thông, gia chủ làm ăn buôn bán phát tài phát lộc.